Hak; sözlükte adalet, adaletin gerektirdiği veya birine ayrılan pay, mal ve mülk gibi anlamlara gelir. Terim olarak hak, hukukun bir kişiye tanıdığı yetki veya yükümlülüktür.                                                                                           

Fıkıhta “dinin ve hukuk düzeninin tanıdığı yetki ve ayrıcalık” anlamına gelir. Ayrıca Rabbimizin bir ismi de ‘‘Varlığı hiç değişmeden duran’’ manasına gelen ‘‘el-Hakk’’ tır.

 

Allahü Teâlâ katında affedilmeyen günahlardan birisi şirk (Allah’a başka varlıkları denk tutmak, onlara ibadet ve tazim etmek), diğeri de kul hakkıdır. Cenab-ı Hakk, kulunun dağlar kadar günahını bile bağışlarken, kul hakkını, affının dışında tutmakta ve bu husustaki bağışlamayı, ancak kulların birbirlerinin haklarına riayet ederek, oluşan hakları ödemeleri ve aralarında helâlleşmeleri şartıyla gerçekleştirmektedir. 

 

 Kul hakkı meselesi son derece ehemmiyetli olmasına rağmen, günümüzde en az riayet edilen bir husus haline gelmiştir. Oysa Âlemlerin Efendisi’nin, son demlerinde, ashabına: “Kimin üzerimde hakkı varsa, gelsin alsın!” buyurarak, ahirete göç ederken bile, kul hakkını düşünmesinin hikmet ve sırrı, bütün âleme pek manidar bir mesajdır.

 

Kul hakkı, manevi ise helâlleşmek, maddî ise onu iade etmek gerekir. Yani, kul hakkını ahirete bırakmamalıdır.   

 

Bir gün Rasulullah (sav):"Müflis kimdir, biliyor musunuz?" diye sordu. Ashabı Kiram: ‘‘Bizim aramızda müflis, parası ve malı olmayan kimsedir’’ dediler. Rasulullah (sav): ‘‘Şüphesiz ki ümmetimin müflisi, kıyamet günü namaz, oruç ve zekat sevabıyla gelip, fakat şuna sövüp, buna zina isnat ve iftirası yapıp, şunun malını yiyip, bunun kanını döküp, şunu dövüp, bu sebeple iyiliklerinin sevabı şuna buna verilen ve üzerindeki kul hakları bitmeden sevapları biterse, hak sahiplerinin günahları kendisine yükletilip sonra da cehenneme atılan kimsedir" buyurdular.

 

Hazret-i Peygamber (sav)’in önüne borçlu, yani üzerinde kul hakkı bulunan bir cenaze getirildiğinde, onun namazını kıldırmaz, ancak borcu ödendiği takdirde imamete geçerdi. 

 

Ebu Katâde (ra) anlatıyor: Rasûlullâh (sav)’e namazını kıldırması için bir adamın cenazesi getirildi. Ancak Efendimiz (sav): “Onun üzerinde borç var, arkadaşınızın namazını siz kılın!” buyurdu. Ben: (Borç) benim üzerime olsun, ey Allah’ın Resulü” dedim. Bunun üzerine cenazenin namazını kıldı.

 

 Kul hakkına örnek olarak şunlar gösterilebilir;  Aldığı borcu zamanında ödememek,  borcun bir kısmını veya tamamını ödememek (Hak sahibi ona hibe ederse o zaman ödemeyebilir) hırsızlık,  gasp, ölçü ve tartıda hile yapmak,  malın kusurunu gizleyerek satmak, emanete hıyanet etmek, kumar, tefecilik, yetim malı yemek,  kamu malını zimmetine geçirmek, cana kıymak,  iftira, alay, arkadan çekiştirmek,  kötü lakap takmak, suizan, kusur aramak, gıybet gibi tutum ve davranışlarla başkalarının manevi şahsiyetlerine zarar vermek,  trafikte gereksiz korna çalmak, yüksek sesle radyo, teyp ve benzeri cihazları dinlemek, trafik kurallarına uymamak suretiyle insanların canını tehlikeye atmak, yaya yolu üzerine insanların geçişlerini zorlaştıracak şekilde aracını park etmek, park edilmiş bir aracın çıkış yapmasını engelleyecek şekilde aracını uygunsuz yere park etmek, insanların gelip geçtiği ve oturduğu yerleri çöp ve benzeri şeylerle kirletmek, diğer insanların bulunduğu ortamlarda sigara içmek, rahatsız eden kokular sürmek (bazı misklerin kokuları çok ağır olduğundan hafif ve rahatsız etmeyenleri tercih edilmelidir) soğan ve sarımsak gibi şeyler yiyerek toplum içine çıkmak, işçi-memur ve diğer kişilerin emanet olarak aldıkları vazifelerini aksatmaları ve suiistimal etmeleri, hasta olmadığı halde rapor almaları, işverenlerin işçilerin hakkını eksik vermesi, liyakat sahibi olanların (mesleki kriterlere sahip olanların) hakkı olan vazifelere  ‘‘benim yakınım ve adamımdır düşüncesiyle’’ torpille layık olmayan kişilerin getirilmesi vs….. 

     

Allahü Teala bizleri     her türlü kul hakkını ihlal etmekten muhafaza eylesin. Üzerimizde kul hakkı varsa onu dünyadayken ödeyip, hak sahibiyle helalleşip, hesabı ahirete bırakmadan kapatmayı nasip eylesin. Amin…